Bilişsel Gelişim

Bireyin gerçekleştirdiği zihinsel faaliyetler bilişsel gelişimi kapsamaktadır.
Çocukların gelişimlerinin hızlı olduğu dönem olan okul öncesi dönemde gelişim basamakları incelenirken daha kısa zaman aralıklarına bakılır.
Bilişsel gelişimi dönemsel olarak ele alırsak eğer;

• 0-3 Ay Bilişsel Gelişim

1. İnsan yüzünü dikkatlice izler.
2. 20-30 cm uzaklıktaki dikkat çekici bir nesneye bakar.
3. Yavaşça hareket eden nesneyi bakışlarıyla sağdan sola ve soldan sağa hareket ettirildiğinde 90 derece izler.
4. Yavaşça hareket eden nesneyi bakışlarıyla görüş açısı içindeyken yukarı-aşağı hareket ettirildiğinde izler.
5. İnsan sesine ve çevresel seslere başını çevirerek ya da hareketleriyle tepki verir.
6. Yetişkinle göz kontağı kurar.
7. Konuşan kişinin yüzünü izler.
8. Gözleriyle takip ettiği nesne yok olduğunda nesnenin kaybolduğu yere 2-3 saniye bakar.
9. Ağzını annenin memesine ya da biberona doğru çevirir.
10. Bakım sunulmak amacıyla kendisine yaklaşıldığında hareketleriyle heyecanlandığını gösterir.

• 4-6 Ay Bilişsel Gelişim

1. Yavaşça hareket eden nesneyi bakışlarıyla sağdan sola ve soldan sağa 180 derece izler.
2. Sırt üstü yatarken ellerini inceler.
3. Elindeki nesneyi ağzına götürür.
4. Görüş alanının dışına çıkan bir nesneyi gözleriyle arar.
5. Elindeki nesne ile bir süre oynar.
6. Bakışını bir nesneden diğerine yöneltir.
7. Araştırarak insan ya da çevresel seslerin kaynağını bulur.
8. Aşina olduğu nesneleri ya da kişileri tanıdığı nesneye/kişiye uzanmaya çalışma, ses çıkarma gibi tepkilerle belli eder.
9. Otururken göz hizasından yere düşen nesneye başını ve vücudunu yere eğerek bakar.
10. Huzursuzken, kucağa alınmak için yaklaşıldığında sakinleşir.
11. Kucağa alınmayı istediğini hareketleriyle belli eder.
12. Ses çıkaran nesneleri tekrarlı olarak sallar.
13. Aşina olduğu nesneleri işlevine uygun olarak kullanır.
14. Kendiliğinden yaptığı hareketleri ya da sesleri tekrarlar.
15. Bir eliyle bir tane nesneyi tutar.
16. Odaya yeni giren kişiye bakar.
17. Nesneleri tanımak için ağzına götürür.
18. Nesneleri sallayarak, vurarak veya atarak keşfedici oyunlar oynar.

• 7-9 Ay Bilişsel Gelişim

1. Elinde tuttuğu nesneleri inceler.
2. Bir nesneyi bir elinden diğer eline geçirir.
3. İstediğini elde etmek için yetişkinleri aracı olarak kullanır.
4. İlgi ve dikkatini paylaşmak için bakışını nesne ve yetişkin arasında değiştirir.
5. Tanıdığı kişi odadan çıktığında arkasında bakar.
6. Gözleri önünde yarısı saklanan nesneyi bulur.
7. Gün içinde birkaç kez belirli saatlerde uyur.
8. Nesneler üzerinde gerçekleştirdiği eylemlerle sonuçları arasında tekrarlayan tepkilerle ilişki kurar.
9. İstediğini elde etmek için yetişkini aracı olarak kullanır.
10. Yetişkinin yaptığı basit el veya vücut hareketlerini taklit eder.
11. Yetişkinin nesneler ile yaptığı tek aşamalı davranışları taklit eder.
12. Her iki eliyle birer tane nesne tutar.
13. Her iki elinde birer nesne tutarken üçüncü bir nesneyi almak istediğinde bir elindeki oyuncağı bırakarak üçüncü nesneyi alır.
14. Nesneler ve bir kutu ile doldur-boşalt oyunu oynar.
15. Tanıdığı nesne, oyun veya ortamlara hareketleriyle tepki verir.
16. Biberonu ya da emziği ağzına almak için çevirir.
17. İstediği nesneye ulaşmasını engelleyen nesneyi aradan çıkararak nesneye ulaşır.

• 10-12 Ay Bilişsel Gelişim

1. Hareket hâlindeki nesnenin gittiği yönü takip ederek arkasından gider.
2. . İncelemek niyeti ile nesneyi çevirir.
3. Kutunun içindeki nesneleri tek tek kutudan çıkararak inceler.
4. En büyük halkayı çubuktan çıkartarak çubuğa tekrar takar.
5. Farklı büyüklükteki iki kabı denemelerle iç içe yerleştirir.
6. İki küple kule yapar.
7. Yetişkinle birlikte kitap veya resimlere en az 2 dakika süreyle
   bakar.
8. Gürültülü bir ortamda odaklandığı kişinin konuşmasını dinler.
9. İsteklerini bildirmek için işaret etme, uzanma, gösterme gibi
   jestleri kullanır.
10. Gözü önünde tümüyle saklanan nesneyi bulur.
11. Nesneler kutuya konulurken izledikten sonra istediği nesneyi
    almak için kutunun içerisine bakar.
12. Uykusunun geldiğini hareketlerle veya seslerle belli eder.
13. Günlük bakım rutininin zamanının geldiğini hareketlerle veya
    seslerle belli eder.
14. İki elindeki nesneyi birbirine vurarak veya sürterek sesler çıkarır.
15. Ses çıkaran bir kurmalı oyuncağın ses çıkarmasını sağlayan düzeneğini çalıştırmayı dener.
16. Yetişkinin ürettiği sesleri taklit eder.
17. Her iki elinde birer nesne tutarken üçüncü bir nesneyi almak
    için iki nesneyi tek eliyle tutmayı dener.
18. Birbiriyle ilişkili olan nesneleri birlikte kullanır.
19. Neşeli ses tonundaki konuşmalara neşeli, kızgın ses tonundaki
    konuşmalara ağlamaklı bir yüz ifadesiyle tepki verir.
20. . Nesneye erişmek için nesnenin ipini yatay olarak çeker.

• 13-18 Ay Bilişsel Gelişim

1. . Dört küple kule yapar.
2. Farklı büyüklükteki nesneleri tutmak için parmakla almak, avuçlamak ya da kucaklamak gibi farklı davranışlar gösterir.
3. Yetişkin ile birlikte kitap veya resimlere en az 5 dakika süreyle
   bakar.
4. Yetişkinin gösterdiği veya işaret ettiği uzaktaki bir nesneye bakar.
5. Ortamda bulunmayan kişi sorulduğunda bakışlarıyla o kişiyi
   arar.
6. İki kaptan birinin altına bir nesne saklanırken izledikten sonra,
   saklanan nesneyi doğru kabın altında bulur.
7. Kişisel bakım rutinine giysisini, bezini ya da ıslak mendil getirme
   gibi davranışlarla kısmi katılım gösterir.
8. . Bir sonuca ulaşmak için ardışık olarak iki farklı davranış gösterir.
9. Yetişkinin daha önce yaptığını gördüğü davranışları uygun durumlarda bir süre sonra taklit eder.
10. Yetişkinin sözcüklerini taklit eder.
11. Ellerini iki yana açmak, “Bitti.” demek, bakmak gibi davranışlarla
    nesnelerin varlık ve yokluklarını anladığını gösterir.
12. Kendine yönelik -mış -miş gibi oyun eylemlerinde bulunur.
13. -mış -miş gibi iki eylemi birleştirip oyun dizisi oluşturur.
14. Birbiriyle aynı olan iki nesneyi eşler.
15. . İki farklı grup nesneyi türlerine göre sınıflar.
16. İstediği nesneye ulaşmasını engelleyen nesnenin etrafından
    dolaşarak veya üzerinden geçerek nesneye ulaşır.
17. Yardıma gereksinim duyduğunda jestlerle veya sözcüklerle yetişkinden yardım ister.
18. İstediği nesneye ulaşmak için ikinci bir nesneyi kullanır.
19. . İlişkisiz bir yapbozun bir parçasını denemeler yaptıktan sonra
    yerine takar.

• 19-24 Ay Bilişsel Gelişim

1. Farklı büyüklükteki dört kabı denemelerle iç içe yerleştirir.
2. Altı küple kule yapar.
3. Nesneler ile tek başına en az 10 dakika süreyle oynar.
4. İstediği nesneyi bulamadığı zaman nesneyi birden fazla yerde arar.
5. Gözü önünde üç farklı materyalin altına saklanan nesneyi bulur.
6. Yetişkinin cümlesinin bir veya iki sözcüğünü taklit eder.
7. Başka bir kişiyle oynarken kendisi ve diğer kişi için birer oyuncak
   alır.
8. -mış -miş gibi üç eylemi birleştirip oyun dizisi oluşturur.
9. İki farklı türden ikişer nesne sunulduğunda nesneleri eşler.
10. Hayvanları sesleriyle eşleştirir.
11. Üç parçalı, ilişkisiz yapbozu tamamlar.
12. Problem çözerken gözlemlediği kişinin davranışlarını aynı problemi çözmek için kullanır.

• 25-30 Ay Bilişsel Gelişim

1. İki farklı büyüklükteki nesne arasından istendiğinde büyük veya küçük olanı gösterir.
2. Farklı büyüklükteki altı veya daha fazla kabı denemelerle iç içe yerleştirir.
3. Farklı büyüklükteki beş veya daha fazla sayıdaki halkayı çubuktan çıkarıp çubuğa sırasıyla tekrar takar.
4. Kendisine söylenen tek basamaklı üç sayıyı tekrar eder.
5. Günlük rutininde eksik olan kişi veya nesneyi söyler.
6. Yemek yeme, uyku, tuvalet, temizlik gibi günlük bir rutinin yerine getirilmesini sözel veya sözel olmayan yollarla ister.
7. Acıkmak, yağmurda ıslanmak, uyumak, hasta olmak gibi günlük yaşantısındaki olaylara yönelik neden-sonuç ilişkisi içeren soruları yanıtlar.
8. Yetişkinin daha önce kullandığı ifadeleri bir süre sonra uygun durumlarda taklit eder.
9. Bir tane nesne istendiğinde bir nesne verir.
10. Bir nesneyi başka bir nesnenin yerine kullanarak oynar.
11. -mış -miş gibi yaparak ardışık dört ve daha fazla eylemi birleştirip oyun dizisi oluşturur.
12. Oyuncak bebeklere veya hayvanlara duygu yükleyerek oynar.
13. Dört farklı türden ikişer nesne sunulduğunda nesneleri eşler.
14. İki farklı seçenek sunulduğunda nesneleri resimleriyle eşler.
15. İki seçenek sunulduğunda geometrik şekilleri eşler.
16. Altı parçalı, ilişkisiz yapbozu tamamlar.
17. İki parçalı, ilişkili bir yapbozu tamamlar.

• 31-36 Ay Bilişsel Gelişim

1. Bir nesneyi istendiğinde diğer bir nesnenin içine koyar.
2. Bir nesne resmi gösterilip kapatıldığında resimde ne olduğunu söyler.
3. Kendisine daha önce verilen sözlerin yerine getirilmesini ister.
4. Gereksinim duyduğunda kıyafetinin veya aksesuarlarının değiştirilmesini ister.
5. Kendisine okunan veya anlatılan bir öyküdeki bir olayın sonucu açıklandığında olası nedeni söyler.
6. Kendisine okunurken veya anlatılırken yarım bırakılan bir öyküyü neden-sonuç ilişkisi kurarak tamamlar.
7. Yetişkinin sözel veya sözel olmayan davranışlarını oyunda
   taklit eder.
8. İki tane nesne istendiği zaman iki nesne verir.
9. Üçe kadar ritmik şekilde sayar.
10. Bir veya ikiyi göstermesi istendiğinde bir veya iki parmağını
    kaldırır.
11. İstendiğin zaman farklı sayılarda nesne içeren iki nesne grubu arasından az ve çok olan grubu gösterir.
12. Oyunda var olmayan bir nesne varmış gibi yaparak oynar.
13. Dört seçenek sunulduğu zaman renkleri eşler.
14. İki farklı büyüklükteki iki grup nesneyi büyüklüklerine göre sınıflar.
15. Dört parçalı, ilişkili bir yapbozu tamamlar.

Bu yazımızda MEB okul öncesi öğretmenliği eğitimi kaynaklarından yararlanılmıştır.

KAYNAKÇA