Dil Gelişimi

Dil gelişimi doğum ile başlayıp yaşam boyu devam eder. Dil ‘alıcı dil’ ve ‘ifade edici dil’ olarak iki ayrı kategoride incelenebilir.

 

• Alıcı Dil

Alıcı dil dışarıdan gelen ses ve tepkilerin beynimizde işlenip anlaşılması ve eylemleştirilmesini ifade etmektedir.
Gelişim alanlarına ayırdığımızda;

• 0-3 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Kendisine yöneltilen seslere vücut hareketleri ile tepki verir.
2. Kendisine yöneltilen insan sesine vücut hareketleri ile tepki verir.
3. Ses çıkaran insan veya nesneye bakar.
4. . Konuşan kişiye dikkatini anlık olarak verir.
5. . Kendisiyle konuşan tanıdık kişinin gözlerini, ağzını ya da dudaklarını izler.
6. Tanıdık insanların sesini duyduğunda sakinleşir.

 

• 4-6 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Duyabildiği ama göremediği ses kaynağını bulur.
2. Çevresinde duyduğu sese dikkatini verir.

 

 

 

 

• 7-9 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Etrafında gerçekleşen başkalarının yaptığı sohbetlere ortalama 5
   saniye kadar dikkatini verir.
2. Rutin içindeki davranışlar dizisi gerçekleştirildikten sonra olacak
   olan rutin basamağına ilişkin beklentisini jest, mimik veya seslerle gösterir.
3. Tanıdık yetişkinin sözel olmayan iletişim davranışlarına jest / mimik ya da sesler ile tepki verir.
4. Başkalarının sohbetlerini dinler gibi görünür.
5. . Adı söylendiğinde yaptığı işi durdurarak, dönerek, bakarak veya
   ses çıkararak tepki verir.
6. “Hayır” denildiği zaman yapmakta olduğu işi bırakarak, durarak, bakarak, dudağını sarkıtarak veya yüzünü ekşiterek tepki verir.
7. Tanıdığı yetişkinlerin adlarını / hitaplarını duyduğu zaman o kişiye
   bakar, yanına gider veya gösterir.
8. Mama, bay-bay, araba gibi sıkça duyduğu sözcükleri anlar.
9. Jest ve mimikle birlikte sunulan sözel ifadelere karşı uygun davranışlar gösterir.

 

• 10-12 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Tek eylem gerektiren basit yönergeleri yerine getirir.
2. . Hayır, dur, yok, olmaz, yapma gibi olumsuz anlam ifade eden kelimeler söylendiğinde anladığını gösteren sözel veya sözel olmayan davranışlarla tepkiler verir.
3. . Çevresinde sıkça gördüğü nesnelerin ismi söylendiğinde hangi
   nesne olduğunu sözel veya sözel olmayan davranışlarla gösterir.

 

 

 

• 13-18 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Temel duyguları yüz ifadelerinden anlayarak uygun jest veya
   mimikleri gösterir.
2. Adını sıkça duyduğu nesneler arasından söylenen nesneyi işaret ederek gösterir.
3. Tanıdığı nesneler sözel olarak istendiği zaman alıp getirir.
4. Adı söylenen üç vücut parçasını oyuncak bebek veya karşısındaki yetişkin üzerinde gösterir.
5. Adı söylenen üç vücut parçasını kendi üzerinde gösterir.
6. . Kendisiyle konuşan kişiyi göz teması kurma, gülümseme veya
   ses çıkarma gibi davranışlarla anladığını gösterir.
7. Farklı giysi türleri sorulduğunda doğru olan giysiyi gösterir.
8. Oyun sırasında nesneleri işlevine uygun kullanır.
9. Aynı anda iki nesneyi ilişkilendirerek oyun oynar.
10. Sıkça karşılaştığı aynı kategoriden nesneler arasından adı söylenen iki nesneyi gösterir.
11. İstenildiği zaman görüş alanı dışında olan nesneleri arar.
12. Olumsuzluk belirten -me, -ma eklerini, sözel veya sözel olmayan tepkilerle anladığını gösterir.

 

• 19-24 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Sözel ifadeleri anlamak için ipucu almak amacıyla kendisiyle konuşan kişinin yüzünü dikkatle izler.
2. Sık kullanılan eylem sözcüklerini anladığını davranışlarıyla gösterir.
3. Tanıdığı, adı söylenen beş veya daha fazla nesneyi resimlerden
   gösterir.
4. İki aşamalı basit ve birbiriyle ilişkili yönergelere uyar.
5. Sorulduğunda kendi üzerinde on vücut parçasını gösterir.
6. Kişi eklerini anladığını gösteren davranışlarda bulunur.
7. Sahiplik / iyelik eklerini anladığını gösteren davranışlarda bulunur.

 

• 25-30 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Sorulduğunda eylemle ilişkili nesneyi gösterir.
2. Yer bildiren bir terimi anladığını davranışları ile gösterir.
3. Tek bir eylemi ifade eden resimlerden istenilen eylemi gösterir.
4. Kendisine okunan resimli hikâyeyi ilgiyle (resimleri göstererek, gösterilen yere bakarak gibi) dinler.
5. “Ne?”, “kim?”, “nerede?” sorularını anladığını, işaret ederek veya
   basit sözcüklerle soruyu cevaplayarak gösterir.

 

• 31-36 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Eylem ile ilişkili nesnenin resmini gösterir.
2. Sıfatları anladığını davranışlarıyla gösterir.
3. İletişim sırasında kullanılan yer bildiren terimleri anladığını davranışlarıyla gösterir.
4. Sorulduğunda bir bütünün parçasını gösterir.
5. Birbirinden bağımsız art arda verilen iki yönergeyi yerine getirir.

 

 

 

• İfade Edici Dil

İfade edici dil bireyin kendisini ifade etmek için verdiği tepkiler bütünüdür.
Gelişim alanlarına ayırdığımızda;

• 0-3 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. Ağlamayı iletişim amacı ile kullanır.
2. Durumundan hoşnut olduğunu gösteren sesler çıkarır.
3. Kendisiyle konuşulduğunda sesler çıkarır.
4. Ağlama dışında gırtlak sesleriyle /a,e,o,u/ sesleri üretir.

 

 

 

• 4-6 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. Kendisi ile konuşulduğunda sesleme yaparak yanıt verir.
2. Memnuniyet ve memnuniyetsizliğini gösteren seslemeler yapar.
3. Kendisiyle konuşulduğunda sesli şekilde güler.
4. Çevresinde bulunan diğer insanlara kendiliğinden ses çıkarır.
5. Mevcut etkinliğin sürmesini vücut hareketleriyle ister.
6. “A-ga”, “a-ba”, “a-da” gibi en az iki tane anlaşılır ünlü ile heceler üretir.
7. Ağlamak dışında farklı sesler de çıkarır.

 

 

• 7-9 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. Sözel oyunlara sözel ya da sözel olmayan yollarla eşlik eder.
2. İletişim amaçlı (“Hayır” anlamında başını sallama, eliyle itme
   gibi) jestler yapar.
3. Babıldarken veya gülerken dikkat çekmek için bağırır.
4. Ünsüz-ünlü sıralamasına uyarak hece tekrarları yapar.

 

 

 

• 10-12 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. Sesinin tonunu alçaltıp yükseltir.
2. İsteklerini jest, mimik veya seslerle ifade eder.
3. Çevresindeki bireyler ile sözel dile dayalı oyunlar başlatır.
4. Yetişkinin işaret ettiği yere bakar.
5. Ünsüz-ünlü (mama, baba) ve ünsüz-ünlü-ünsüz (top, bak) sıralamasında heceler üretir.
6. İletişim sırasında tutarlı olan, anlamlı en az bir sözcük üretir.
7. Başkalarıyla iletişim kurarken cümle benzeri, çoğunlukla anlamsız cümleler kurar.

 

• 13-18 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. Yetişkinin dikkatini çekmek amacıyla, ilgilendiği nesneyi sözel
   veya sözel olmayan davranışları ile gösterir.
2. İsteklerini (nesne, hizmet veya eylem) sözel veya sözel olmayan davranışlarıyla ifade eder.
3. Söylendiği zaman selamlaşır.
4. . Başkalarının konuşmalarını onaylamak amacı ile jest-mimik,
   sesleme ya da sözcük üretir.
5. . Kızdığını veya istemediğini iletmek amacı ile jest-mimik, sesleme ya da sözcük üretir.
6. Etkileşimi başlatmak için istendiğinde veya kendiliğinden elindeki nesneyi yetişkine verir.
7. Fiziksel olarak bulunduğu bağlamla sınırlı konularla ilgili, bakış
   ya da seslemeyle sohbet başlatır.
8. /m/, /n/, /p/, /b/, /t/, /d/, /k/ ses birimlerini doğru üretir.
9. İletişim sırasında kendiliğinden en az beş sözcük kullanır.
10. Şaşkınlık belirten ifadeleri yerinde kullanır.
11. Reddetmek ya da karşı çıkmak için “Hayır.” der.
12. Tek sözcüğü cümleye karşılık gelecek şekilde kullanır.
13. İletişim sırasında durum eki (-i hâli) kullanır.
14. İletişim sırasında bilinen geçmiş zamanı (-di) kullanır.
15. İletişim sırasında olumsuzluk (-me, -ma) eklerini kullanır.

• 19-24 Ay Alıcı Dil Gelişimi

1. Akranları ile etkileşimde jest, mimik veya sözcük kullanır.
2. Çevresindeki sesleri taklit eder.
3. Konuşmasının en az yarısı yabancılar tarafından anlaşılacak şekilde konuşur.
4. /g/, /y/ ses birimlerini doğru üretir.
5. İletişim sırasında kendiliğinden en az 20 sözcüğü doğru olarak
   kullanır.
6. Kendinden bahsederken adını kullanır.
7. İstendiğinde veya kendiliğinden, tanıdığı nesneler arasından
   en az üç nesne resmini adlandırır.
8. En az 50 tane sözcük (isim, fiil, sıfat) kullanır.
9. Model olunduğu zaman iki sözcükten oluşan cümleyi taklit eder.
10. Kendiliğinden iki veya daha fazla sözcüğü birleştirerek kullanır.
11. Durum (hâl) eki (-e), (-de), (-den), (-in), (-le) kullanır.
12. . İyelik eklerini kullanır.

 

• 25-30 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. . Jest-mimik, sesleme ya da sözcük üreterek bilgi ister.
2. Konuştuğu kişinin önceki konuşmasına bilgi ekler.
3. Gördüğü olaylar hakkında sohbet eder.
4. Sohbeti tekrarla ya da yardımla birkaç sıra alarak sürdürür.
5. Anlaşılmadığı zaman hayal kırıklığı ya da üzüntü yaşadığını gösterir.
6. /ç/, /ş/, /l/, /y/ ses birimlerini doğru üretir.
7. Bir kategoriyi temsil eden sözcükler kullanır.
8. Şimdiki zaman ekini kullanır.
9. Çoğul ekini kullanır.
10. Gelecek zaman ekini kullanır.
11. . Öğrenilen (duyulan) geçmiş zaman ekini kullanır.
12. Soru eklerini kullanır.
13. Eylemlerin sonuna gelen kişi eklerini kullanır.
14. . İletişim amacı ile 3-4 sözcüklü cümle kurar.
15. . İletişim sırasında zamirleri kullanır.
16. . Geniş zaman ekini kullanır.

 

• 31-36 Ay İfade Edici Dil Gelişimi

1. Çevresinde gördükleriyle ilgili “ne?”, “nerede?”, “kim?” sorularını
   sorar.
2. Sohbeti sürdürebil adına yetişkinin söylediğinin bir bölümünü tekrar eder.
3. . İletişim talebine tepki almak için dokunarak, daha yüksek sesle
   konuşarak veya söylediklerini tekrar ederek ısrarcı olur.
4. . Konuşmasının %80’i anlaşılır sözcüklerden oluşur.
5. . /c/, /j/, /f/, /v/, /s/, /z/, /h/ ses birimlerini doğru üretir.
6. “Acıktığında, üşüdüğünde, susadığında ne yaparsın?” sorularına doğru yanıt verir.
7. Sorulduğu zaman adını ve soyadını doğru olarak söyler.
8. En az 250 tane sözcük (isim, fiil, sıfat) kullanır.
9. Dinlediği bir öyküyü kendi cümleleri ile anlatır.
10. Yapım ekleri ile “şeker”, “şeker-ci” gibi yeni isimler üretir.

 

Bu yazımızda MEB okul öncesi öğretmenliği eğitimi kaynaklarından yararlanılmıştır.

KAYNAKÇA