Prematüre Bebek Bakımı
Prematüre bebek erken doğmuş bebek anlamına gelmektedir. Genel kabul gören tanımı; 37. gebelik haftasından önce doğan bebeklerin prematüre bebek (erken doğum) olarak kabul edilmesidir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre ise her yıl dünyada yaklaşık 15 milyon erken doğum olmakta ve bu sayı her geçen yıl artmaktadır.
Prematürite bebekler gebelik haftasına göre üçe ayrılır:
• Aşırı prematürite (28 haftadan önce doğanlar; genellikle 1 kilodan az)
• Erken prematürite (28-32 hafta arasında doğanlar; genellikle 1-1,5 kilo)
• Geç prematürite (32-37 hafta arası doğanlar; genellikle 1,5-2,5 kilo)
Prematüre Doğum Bebekte Ne Gibi Sorunlara Yol Açabilir?
Bebek ne kadar erken doğar ve kilosu az olursa erken doğum komplikasyonları o kadar daha şiddetli olur. Prematüre bebeklerde görülen başlıca sorunlar şunlardır:
• Prematüre bebekler kendi vücut ısılarını uygun şekilde düzenleyemezler. Prematüre bebekler vücut açısından yetersiz yağ dokusu ile dünyaya gelirler. Ayrıca beyinlerindeki ısı düzenleme merkezi tam olarak gelişmemiştir. Bu sebeple vücut ısıları çabuk düşer.
• Vücut ısılarını koruyabilmek için alınan kıyafetlerin uygun boyutta olması, vücutlarının her yerini sarması gerekmektedir. Bu sağlanamıyorsa eğer prematüre bebek kendini ısıtmak için daha fazla enerji kullanacak, bu da büyüme hızını yavaşlatarak farklı problemlerin oluşmasına neden olacaktır. Eğer; prematüre bebeğe uygun boyutta pamuklu kıyafetler bulunamaz ise el ve ayaklarına pamuk, gazlı bez sarılarak, iki tulum üst üste, eldiven ve çoraplar çiftli giydirilerek çözüm üretilebilir.
• Prematüre bebeğin bulunduğu oda sıcaklığı sabit tutulmalıdır. (24 °C – 25 °C) Çok soğuk veya çok sıcak ısı değişikliklerinin bebeğin sağlığını tehlikeye sokacağı unutulmamalıdır. Eğer mümkünse odada termometre bulundurulmalıdır. Dijital kulak termometresi bebeğin ısı ölçümünün kontrolü için oldukça fayda sağlayacaktır.
• Prematüre bebeklerde beslenme sorunlarına çok sık rastlanır. Bu bebekler, zamanında doğan bebekleri büyüme ve gelişme olarak yakalayabilmek için hızlı büyürler. Fakat emme, yutma, nefes alma koordinasyonlu refleks gibi eylemler 33. gestasyon haftasından sonra geliştiği için daha önceki haftalarda bebekler gavajla beslenmelidir. (Gavaj: Mideye ağız veya burundan sonda takılarak, sondadan anne sütü veya mama ile besleme yöntemidir.)
• Bebeğin bakımının büyük ölçüde tıbbi personele bağımlı olduğu ilk dönemlerde prematüre bebeğe anne sütü verilmesi anne ve bebeğin duygusal ihtiyaçları açısından büyük faydalar sağlar.
• Kan şekeri düşmesi (hipoglisemi): Prematüre bebekler kan şekerini dengeleyecek karaciğer glikojen deposuna sahip olmadan dünyaya gelirler. Bu nedenle prematüre bebeklerde hipoglisemi çok sık görülür. Şekerli serumlar ve düzenli kan şekeri takibi yapılarak tedavisi yapılır.
• Yenidoğan sarılığı (hiperbilirubinemi): Prematüre bebeklerde genellikle ilk 24 saat içerisinde sarılık gelişir. Cilt ve gözlerde gözlemlenen sarılık ile belirtiyi verir. Gebelik haftası ne kadar küçükse sarılık da o kadar şiddetli olur. Tedavisi ise fototerapi ile yapılır. Eğer sarılık çok yüksek seviyelere ulaşır ise beyin hasarı yapabilir. Bazı bebeklere sarılık tedavisinde kan değişimi gerekebilmektedir.
• Kalp sorunları: PDA (Patent Duktus Arteriosis): Çoğu kendiliğinden kapanabildiği gibi, prematüre bebekte solunum sıkıntısı ve kalp yetmezliği olabilir.
• Sinir sistemi ile ilgili sorunlar: Sinir sisteminin tam gelişmemiş olmasına bağlı olarak apne denilen solunum durması olabilir. Özellikle çok erken doğan prematürelerde beyin kanaması sık görülür. Prematüre doğan bebeklerde ileri dönemlerde öğrenme güçlüğü ve gelişimsel gerilik olabilir.
• Sepsis: Sepsis bakteri veya virüsün vücuda yayılmasıyla ortaya çıkan ağır ve ciddi bir hastalıktır. Bebeğin enfeksiyonlara dayanıksız olması sonucunda ortaya çıkar.
• Nekrotizan enterokolit: Sepsisle birlikte veya tek başına gelişebilir. Bebek ne kadar erken doğar ise risk o kadar fazladır. Belirtileri beslenme güçlüğü, karında şişlik, kanlı veya safralı kusma ve dışkıda kan görülmesi şeklindedir.
• Prematürite bebekler retinopatisi (ROP) geliştirebilirler. Özellikle çok erken doğan prematüre bebeklerde gözde retina tabakasında anormal damarlanmalar olur. Erken doğumdan dolayı gelişimini tamamlamamış damarlar nedeniyle retina tam oksijen alamaz. Prematüre bebeklerde görülen bu sorun iyileşebilir ya da tam körlüğe doğru gidebilir. 1500 gramın ve 30 haftanın altında doğan tüm prematüre bebeklere göz taraması yapılmalıdır. Prematüre bebekler doğumdan itibaren 4 hafta içinde göz doktoruna yönlendirilir. Prematüre bebeklerde ek olarak miyopi ve şaşılık daha sık görülür.
• Prematüre bebekler akciğerler problemlerini daha sık yaşarlar. Akciğerlerde alveollerin sönmesine engel olan surfaktan adı verilen bir madde bulunmaktadır. Bu madde 34 – 36 gebelik haftasına kadar yeterince üretilmez. Bu nedenle bu dönemden önce doğan prematüre bebeklerde şiddetli solunum sıkıntısı gözlenir.
• Hafif vakalar yenidoğan servisinde ağır vakalar yoğun bakım servisinde tedavi edilir. Bu bebeklerin akciğerlerine surfaktan verilebilir. Kendi solunumu yetersiz gelen ve kan oksijen seviyesi düşük olan bebekler ventilatör adındaki cihaza bağlanırlar.
• Yoğun bakımdan çıkan bazı prematüre bebeklerde bronkopulmoner displazi gelişir. Bronkopulmoner displazi kronik akciğer hastalığı demektir. Bu bebekler uzun süreli oksijen desteğine ihtiyaç duyabilirler. Uzun süreler ventilatör tedavisi gerekebilir. Hava yollarını rahatlatacak bronş açıcı ilaçlar ve kortizon tedavide kullanılabilmektedir.
• Menenjit, beyin zarlarının iltihaplanması demektir. Genellikle sepsisle birlikte görülür. Ağır bir enfeksiyondur. Bebekte körlük, sağırlık veya epilepsiye neden olabilmektedir. Hastalık döneminde prematüre bebek havale geçirebilir.
• Prematüre bebeklerde kansızlık çok kolay gelişir.
Prematüre bebeklerde sık görülen apne, beynin yeterli olgunluğa ulaşamamış olması ve göğüs kafesi kaslarının kuvvetsizliğinden meydana gelir. Beş saniyeden daha kısa süren ve kendiliğinden düzelen solunum durmaları fizyolojiktir. Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde sık karşılaşılan bu sorun bebek taburcu olduktan sonra da devam edebilir. On saniyeden daha uzun süren ve bebeğin dudaklarında morarma ve halsizlik yapan solunum durması patolojiktir ve hemen doktora başvurulmalıdır. Prematüre bebeğin evde apne yatağı ve monitörüne bağlanıp bağlanmayacağına taburcu olmadan önce karar verilir. Kullanımı ve temini aileye taburculuk planında anlatılmaktadır.
Prematüre Doğumlardaki Artışın Nedenleri
Prematüre doğumlardaki artışta çok erken veya geç yaşta hamile kalmak, gelişen tüp bebek yöntemleri ve bu nedenle çoğul gebeliklerin artması, sigara kullanım oranlarının kadınlar arasında da artması gibi nedenlerin yanı sıra gebeliğin yakın takip edilmesi ile sorunların erken tespit edilip bu bebeklerin yaşam şansının artması için gebeliğin erkenden sonlandırılması gibi faktörler etkilidir. Bunların dışında aşağıda bahsedeceğimiz nedenler de prematüre doğumlarda artış nedeni olarak sayılmaktadır:
• Çeşitli enfeksiyonlar (Örneğin idrar yolu enfeksiyonları)
• Plasentayla ilgili anormallikler
• Polihidramnios (Bebeğin amnion suyunun fazla olması)
• Rahim ya da rahim ağzı ile ilgili doğumsal bazı anormallikler
• Gebelik esnasında operasyon geçirmek
• Karın bölgesine herhangi bir travma almak
• Daha önce erken doğum yapmış olmak
• Aşırı derecede zayıf olmak
• Kansızlık (anemi)
• Sosyoekonomik düzeyin düşük olması
• Stres
• Doğumlar arası sürenin çok az olması
Prematüre Bebeklerdeki İlk 2 Yılın Önemi
Büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu ilk 2 yıllık dönem, bu bebekler için iki kat daha öneme sahiptir. Bu dönemde birincil amaç; bebeği hayata bağlamak ve herhangi bir engeli olmasının önüne geçmektir. Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tıp alanındaki bu gelişmeler ve yüksek bakım kalitesi sayesinde prematüre bebeklerin sağlıklı yaşam şansı çok artmış durumdadır. Bu bebekler yoğun bakımdan taburcu olduktan sonra kontrollerinin en az 2 yıl mutlaka bir yeni doğan uzmanı veya bu konuda deneyimli bir çocuk doktoru tarafından yapılmalıdır.
Prematüre bebeğin yatağı ve yatış pozisyonu nasıl olmalıdır?
“Ani bebek ölümü sendromu” bu bebeklerde daha sık görüldüğünden dolayı bebeğin yatış pozisyonuna oldukça dikkat edilmesi gerekir. En uygun uyuma pozisyonu sırt üstü yatıştır. Ancak herhangi bir kusma durumunda olası tıkanmalara karşı yalnız bırakılmamalıdır. Ayrıca baş yapılarında kalıcı şekil bozukluklarına sebep olmamak için yatış pozisyonu her 3-4 saatte bir değiştirilmelidir. Ufak tefek yapısı nedeniyle bebeğin içine gömülme olasılığını ortadan kaldırmak için yatağının orta sert veya sert olarak seçilmesi, ancak bebeğin etrafındaki koruma yastıkları ve oyuncaklar için yumuşak malzemelerin tercih edilmesi gerekmektedir. Tam dokuma yerine delikli battaniyeler kullanılması da boğulma riskini minimuma indirecektir.
Prematüre bebeklerde bez değişiminin önemi
Prematüre bebekler bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmediği için enfeksiyonlara çok daha fazla açık olduklarından çok kalabalık ortamlara girilmemesi gerekir. Bebeği hastalıklardan korumak amacıyla tüm aşılarının kronolojik yaşa göre ve doz azaltımı yapılmadan uygulanması da önemlidir. Genel hijyen kurallarına dikkatlice uyulması ve bebeğin alt bezinin uygun sıcaklıkta değiştirilerek temizliğinin sağlanması da çok önemlidir. Bebeğin alt bakımında yalnızca su ve pamuğun tercih edilmesi ve pişik olmadıkça krem kullanılmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Bebek sadece altını ıslatmışsa bile 3-4 saat aralıklarla mutlaka bez değişimi yapılmalı ve o şekilde bekletilmemelidir.
Prematüre bebek giyimi nasıl olmalıdır?
Bebeğin vücut ısısının korunması için uygun ortam sıcaklığının sağlanması (25 santigrat derece), bu sıcaklığın sabit tutulması ve takip edilmesi gerekmektedir. Pamuklu kıyafetler giydirilmesi de bu konuda tavsiye edilmektedir.
Prematüre bebek kıyafetleri nasıl yıkanmalı?
Bebekler için en uygun banyo sıcaklığı 37 santigrat derecedir. Bu sıcaklıkta hazırlanan banyolarda bebeğin cilt PH’ına uygun temiz içerikli yıkama losyon ve şampuanları tercih edilmelidir. Haftada 2-3 kereden fazla yıkamak ciltlerinde kuruma ve pullanmaya neden olabileceğinden çok fazla tavsiye edilmez.
